Helmuth Plessner: Wetenschap

De Duitse filosofie in de periode na de Eerste Wereldoorlog is een boeiend hoofdstuk in de geschiedenis van de filosofie. Ook vanwege het feit dat de filosofen de oorlog onderling nog eens dunnetjes leken over te doen. Zo boycotte de meest bekende van hen, Martin Heidegger, die een dubieuze rol speelde in de opkomst van de Nazi’s, de carrière van de filosoof Helmuth Plessner. Plessner’s leermeester, Max Scheler, had hem ook al laten vallen omdat hij meende dat die zijn ideeen had gestolen.

Helmuth Plessner emigreerde noodgedwongen in de jaren dertig naar Nederland en was 15 jaar hoogelraar in Groningen. In de oorlog publiceerde hij zijn bekendste werk ‘Lachen en Huilen’ dat in het Nederlands werd vertaald in 1961 en veel herdrukken kende. Weinigen zullen Plessner vandaag de dag kennen, maar hij is een originele filosoof die meer aandacht verdient dan hij, in de schaduw van Heidegger, heeft gekregen.

In deze lezing zal Jan Vorstenbosch na een korte biografische schets, de betekenis van de filosofische antropologie, waar Plessner een van de grondleggers van is, uitleggen. Centraal hierin staat het idee dat de mens een ex-centrische positie heeft. De mens is een lichaam en heeft een lichaam. Als lichaam is de mens verbonden met de natuur. Maar als mens die een lichaam heeft, ontstaat er een afbakening tussen het zelf en dat daarbuiten. En dit is niet een statisch of gegeven afbakening. Het is een afbakening die de mensen zelf, actief vormgeeft. Wanneer wij kijken naar de wereld, nemen we die waar voor ons begrip van onszelf als wezen in die wereld. Een begrip van onszelf dat verder is gevormd door onze taal en cultuur. Hierdoor is elk zoeken naar betekenis altijd een zoeken naar het samenbrengen van onze twee manieren van lichaam in de wereld zijn en van een lichaam hebben in de wereld.

Jan Vorstenbosch is ethicus en gepensioneerd universitair docent. Hij is gespecialiseerd in toegepaste ethiek met een brede interesse in ethiek van sport, mensenrechten en ethiek in het algemeen. Daarnaast geeft hij regelmatig de broodnodige ethische reflectie op het nieuws van alle dag in verschillende media.